Inhoud

Geschiedenis
Predikanten en federatie                                                                                                         Bezienswaardigheden
Orgel
Restauratie kerk 1994
Augustinus
Christophorus
Doopregister
Grafregister
Bronnen
Aanwezig in de kerk

Geschiedenis

Het oudste deel van de kerk is de toren, stamt uit de 13e eeuw en werd tot 1895 door een zadeldak afgedekt. Omstreeks 1350 (14e eeuw) werd de kerk van Augustinusga (gewijd aan de kerkvader Augustinus) gebouwd door Cisterciënzers. Deze monniken waren waarschijnlijk afkomstig uit het klooster Hierosolyma-Jeruzalem te Gerkesklooster. Dat de kerk later is verbouwd, blijkt uit o.a. de aansluiting van het dak bij de toren; de nok komt in het galmgat uit. De kerk is een gotisch gebouw met spitsboogramen en steunberen. Ook de oostelijke koorwand, die de kerk recht afsluit, is voorzien van een spitsboogvenster, geflankeerd door twee blindnissen.

Op deze afbeelding is goed te zien dat het zadeldak is vervangen door een ingesnoerde spits, die in de volksmond “Teepûde”wordt genoemd. Het dak is eerst twee meter lager geweest. De verbouwing heeft waarschijnlijk plaats-gevonden in 1765.  De toren is gebouwd op een viertien meter dikke laag potklei. De veenlaag in de kerk is aangebracht i.v.m. het begraven in de kerk.

Het interieur is overdekt door kruisribgewelven, waarop bij de restauratie (1954 - 1957) schilderijen werden aangetroffen. Hiervan bleven twee engelenkopjes op het tweede gewelf uit het westen bewaard. Op de noordmuur van dezelfde travee zijn de contouren van een Christoffer te zien, terwijl op de westmuur een wapenschild met bouwgereedschap te voorschijn kwam. In de noordelijke muur zit een dicht gemetselde deur. Deze deur gaf toegang aan de monniken voor het houden van getijde diensten. De preekstoel dateert uit de 17e eeuw en bezit wapens op het voorpaneel: Harckama-Coyters. De lessenaar dateert uit 1778. De herenbank met gesneden en geschilderwapens in het achterschot dateert uit ca. 1650, met in de rug gesneden en geschilderde alliantiewapens van de families Burmania, Harckama, Coyters, Van Haersma en Van Scheltinga. Deze families hebben ook hun sporen nagelaten bij de grafzerken in het koor van de kerk. Het doopbekken dateert uit 1742, de Avondmaalsbeker uit 1683 en de drie kaarsenkronen zijn 17e eeuws.

De klok (1617) is vervaardigd door de bekende klokkengieter Falck van Neurenberg te Leeuwarden. Naast de datum en signatuur draagt de klok de wapens en namen van personen die de totstandkoming hebben bevorderd, n.l. Lieuwe van Voordt, Wolterus Doetinchem (predikant), Meint Pieters (kerkvoogd), Jonker Aulus van Harckama en Allert Luithiens (ontvanger-kerkvoogd).
De Duitsers hebbende klok in de 2de wereldoorlog weggehaald. Na 1945 kwam hij gebarsten terug en de scheuren werden door het luiden groter. Men heeft toen besloten om hem te laten omgieten; het zegel van de kerkelijke gemeente staat er nu op gedrukt. In dat zegel, bestaande uit een door twee pijlen doorboord hart, met daaromheen als randschrift de woorden uit Psalm 84:1 “Hoe branden mijn genegenheen.”

Toen de Herv. kerk in de jaren 1954-1957 werd gerestaureerd heeft men misschien gedacht dat de gemeente weer jaren vooruit kon. Ondanks deze grondige opknapbeurt heeft toch geleid tot een goede onderhoudsbeurt in de negentiger jaren. Door verzakkingen, scheuren, afbrokkelend pleisterwerk moest via monumentenzorg een volgende restauratie plaatsvinden. In april 1994 is de restauratie begonnen en in september 1994 konden de erediensten al weer gehouden worden in de fraaie kerk. Het stukadoorswerk herschept de oude muren, glas en lood vernieuwd en verstevigd de ramen, de houtworm is bestreden en het nodige verf- en lak werk geeft een fraai aanzien in de kerk. Ook de zolder in de toren kreeg een goede beurt. Er was gelukkig extra geld voor de muurschilderijen, enigszins opgeknapt maar het leidde niet tot een algeheel herstel. Christoffer is bekend om de bekende legende en men had hem graag duidelijker afgebeeld gezien, maar dat mocht niet slagen. Overigens kan de Protestantse gemeente Augustinusga i.w. trots zijn op haar oude kerk die één van de mooiste van de gemeente Achtkarspelen genoemd mag worden. Het heeft veel geld gekost, maar de goede subsidiebronnen als ook de inbreng van eigen gemeenteleden en daarbij de geweldige steun van alle dorpsbewoners hebben gewerkt aan het bewaren en het in stand houden van dit oude fraaie monument.

Predikanten en federatie

De eerste predikant was ds. Wolterus Deutechem (1596-1619) Tot 1859 in combinatie met Surhuizum. Wolterus Deutechem was tot 1580 priester te Gerkesklooster. Daarna zijn er vele voorgangers geweest, waaronder ds. J. Bekhof . Zij werd als laatste predikant door de Nederlandse Hervormde gemeente bevestigd in 2001.
In februari 2006 is de Nederlands Hervormde gemeente en Gereformeerde kerk Augustinusga gefedereerd. Dit hebben we samen gevierd. Ook de naam van de kerk is door de federatie gewijzigd in Augustinitsjerke.

Bezienswaardigheden

Preekstoel: Op de kuip gesneden alliantie wapens van de familie Harckama en Coyters 

Doopbekken: van 1742 met gekr. wapen Grovestins en inscriptie:
Ter gedachtenis van de hoog welgeb. Vrou mefrou, Orsel Gesijna van Grovenstiens wed. ‘dheer Clant, heer van Alkema. 1942

Avondsmaalbeker: van 1683 met gekroonde alliantie.-wapens Grovestins-Burmania met inscriptie: IO. Edzardt A. Grovestins grietman ower Henaarderadeel an. 1683 / Jr. Orsel van Burmanie sijn frou

Avondsmaaltafel:

Onder het blad in smeedijzer, de symbolen van
brood en wijn. Drie korenaren en een druiventros met
aan weerszijden twee kandelaren.

Grafzerken:

De teksten kunt u lezen op een los informatie blaadje.

Familiebank:

met de wapens van de familie

Burmania klimmende leeuw
Coyters een zwarte adelaar
Harckama een balk met drie sterren en aan
weerszijden twee halve manen.
Van Haersma een eikenboom geflankeerd door
een lelie en een ster
Van Scheltinga twee rode rozen.

Fresco’s:

Gegeven over de Christoffel staan op pagina 13.
Verder zijn aanwezig een aantal eenvoudige getekende engelenkoppen. Hun vleugels rekten tot in de uiterste hoeken van het gewelf.
Helaas kon dat tijdens de restauratie niet behouden blijven. Hetzelfde geldt voor de kruisbloemen waarmee de gewelfribben waren versierd.
Er is een afbeelding te zien van het wapen van de bouwlieden van de kerk met allerlei attributen zoals: zaag, driehoek, bijl en nijptand.

Orgel

Er moet al vroeg een orgel gestaan hebben, want volgens een contract van 1 maart 1581 heeft een zekere Hilko Sytsma land in huur in ruil voor orgelspelen.
Het orgel is gebouwd door Friedrich Leichel te Düsseldorf. Deze orgelbouwer heeft vooral in de noordelijke provincies zijn orgels geplaatst. De ingebruikneming vond plaats op 16 augustus 1883 met een preek van ds. H. Meijer over Job 21:12: “Sy heffen op met den trommel ende de harpe; ende sy verblijden sich op ’t geluyt des orgels.”

In vroeger tijden was het Leichel-orgel een soort statussymbool.   De Surhuizumers gingen altijd pochen over hun luidklok.  De galmgaten zouden aan de west dichtgemetseld zijn omdat men anders de klok in Leeuwarden kon horen en het geluid de “stadsklokken te boven ging.” De Styngeasters bluften over hun geweldig Leichel-orgel en zeiden dat het orgel nooit op volle kracht bespeeld kon worden omdat anders de muren gingen scheuren.

In een Rekeningenboek komen we de volgende posten tegen:
Orgelstichting
• Betaald aan den Heer Leichel Orgelmakers te Düsseldorf het eerste termijn der aannemingssom voor het stichten van een orgel in de Kerk te Augustinusga. Kwit N° 80 500,-
• Idem het tweede termijn. Kwit N° 81 700,-
• Idem het derde of laatste termijn. Kwit N° 82 1465,-
• Bij het zetten der eerste pijpen gegeven aan de jonge heeren Leichel 20,-
• Aan P. Dijksterhuis voor het onderzoek van het Orgel en het examineeren van een en ander. Kwit. N° 83 10,-
De totale kosten waren destijds f 2695,--
In 1919 werd het orgel gerestaureerd door de fa. Faas en Bron te Leeuwarden. Hierbij werd o.a. de windvoorziening gewijzigd en het pedaal vervangen. Ook is het oorspronkelijke lofwerk van zijkanten en bovenkant van de orgelkas verwijderd i.v.m. vermolming.
Het orgel is in 1957 gerestaureerd door Vaas&Bron. De kast werd toen licht geschilderd
In 1968 werd het orgel door fa. Haarsma te Drachten onder handen genomen.

Orgel voor 2006	Orgel na 2006

Organist dhr. Aan de Haan heeft alle tijd bij de kerkvoogdij er op aangedrongen dat een grondige restauratie van het orgel noodzakelijk is. Het orgel verkeerde in slechte staat. Vanaf 2003 zijn de eerst voorbereidingen getroffen. Om restauratie mogelijk te maken werd de dhr. Jan Jongepier ingeschakeld. Hij maakte een rapport en dat werd goedgekeurd. De firma Bakker en Timminga te Leeuwarden heeft tijdens een periode van één jaar uitgevoerd. In die tijd werd de gemeentezang begeleid met een elektronisch huisorgel en bij verhindering van een organist begeleide een blaaskwintet de gemeente. Op 18 november 2006 werd het orgel weer in gebruik genomen. In deze bijeenkomst gaf dhr. Jongepier uitleg over de geschiedenis van het orgel en gaf een kort concert. Dhr. Idema, directeur van de firma Bakker en Timminga vertelde het één en ander over de restauratie. Het heeft veel geld gekost. Maar door de verschillende financiële bijdragen van subsidies, fondsen, gemeente en dorpsbewoners heeft Augustinusga weer een orgel waar met plezier naar kan worden geluisterd.

De Leichel-orgel uit 1883 heeft de volgende dispositie:

Restauratie kerk 1994

In 1988 is de kerkvoogdij van de toen nog Hervormde gemeente gestart met het maken van plannen voor een noodzakelijke restauratie. De werkzaamheden zijn op 28 maart 1994 van start gegaan. Het stucadoorswerk aan de binnenkant liet te wensen over en in de gewelven waren allerlei scheuren ontstaan door verzakking. Tijdens de restauratie werden ook de muurschilderijen en de glas in lood ramen onder handen genomen. Restauratie bedrijf De Graaf uit Engwierum heeft de reparatie werkzaamheden uitgevoerd. Bovendien werden de dakgoten aan de buitenkant vernieuwd.
De totale kosten van de omvangrijke opknapbeurt heeft totaal
f 300.000,00 gekost. Het dorp heeft een belangrijke financiële bijdrage geleverd. Meerdere acties brachten de benodigde pecunia op. Zelfs de plaatselijke Garant markt werkte mee. In de periode van 1 november 1993 tot en met 31 januari 1994 werd van ieder verkocht brood 10 cent afgedragen voor de restauratie. Baukje Idema van de Garant Markt heeft na de actie kerkrentmeester Wiebe Borger een cheque overhandigd van f 1000,00.

Augustinus

De (schuts) patroon van deze kerk en van de vroegere parochie was Augustinus, Aurelius Augustinus (354-430) was o.a. bisschop van Hippo Regius (Numidië, Noord Afrika) Augustinus kan de belangrijkste kerkvader genoemd worden die zijn stempel heeft gedrukt op de kerk van het westen en niet alleen op die van de katholieke kerk van toen, maar zeker ook op de kerk van de latere reformatie.
Augustinus is door de kerk van Rome nimmer officiëel “heilig” verklaard.
Daardoor staat hij nog wat dichter bij het protestantisme en hoeft er ook geen sint of heilige meer voor zijn naam, wat men in het verleden wel altijd heeft gedaan. Na de reformatie van 1580 werden de katholieke erediensten verboden en heeft men alles wat maar zweemde naar het katholicisme afgeschaft en afgewezen, zo ook de heiligenverering. En daardoor is ook de naam Augustinitsjerke in onbruik geraakt. Ook al noemen wij ons vandaag de Protestantse kerk, wij protesteren niet meer, zoals in de 16e eeuw, tegen de katholieke kerk, waaruit wij uiteindelijk zijn voortgekomen. Wij kunnen nu met trots onze kerk (weer) Augustinitsjerke noemen. Er is in heel Fryslân, buiten Augustinusga, nog één kerk die aan Augusti-nus is gewijd en dat is de kerk van Tjerkgaast. Ons kerkzegel houdt verband met de attributen van Augustinus. Een boek en een brandend hart.

Deze komen ook voor in het wapen en de vlag van Augstinusga. In algemene zin slaat dat boek op het feit dat Augustinus een boekenwurm was en dat bran- dende hart op zijn zucht naar kennis en wijsheid. In engere zin is dat boek het Evangelie van Johannes, omdat hij de proloog van dit evangelie tientallen keren geciteerd heeft om toch vooral de triniteit, de God drie-eenheid te onderstrepen. Het brandend hart der liefde komt uit zijn Belijdenissen of Bekentenissen, waarin hij de christenen opwekt de medechristenen mee naar omhoog te voeren, naar God. “Als je dat doet, doe dat dan in Zijn Geest en met een brandend hart der liefde,” zo zegt hij.

Christophorus

Een van de bezienswaardigheden in deze kerk is een afbeelding van Christophorus. Wie was hij? En welke rol speelt hij in de kerkgeschiedenis. Dhr. Boele van der Veen heeft het stukje over Augustinus geschreven en ook onderstaand stuk.

Sinds de 5de eeuw ontstond er in Chalcedon de legende over een geweldige reus, die vele namen had o.a. Bigbonkus. Laten wij deze naam hanteren. In de loop der eeuwen zijn er veel verhalen rondom deze legende geweven. De plaats waar deze legende ontstond was bij de jonge kerk niet onbekend, want in 451 is in Chalcedon het vierde oecumenische concilie gehouden.Toen ging het over de twee naturenleer van Christus. Paus Leo I, de Grote, formuleerde het als volgt: de twee naturen van Christus in één persoon zijn “onvermengd en onveranderd” (tegen Eutyches), “ongedeeld en ongescheiden (tegen Nestorius). Sindsdien belijdt de kerk dat zij gelooft, dat in de Persoon van Jezus Christus, de goddelijke en menselijke naturen verenigd zijn, zodat hij waarachtig God en waarachtig mens is.
In deze plaats dus dook de legende van de reus voor het eerst op.
De reus wordt altijd afgebeeld met een staf als een boomstam.
Hij wilde een volgeling zijn van hem die de hele wereld regeerde.
Hij stelde de vraag aan een monnik: “Wie is er heerser over de gehele wereld?” “Dat is de duivel,” antwoordde de monnik.
“Dan word ik een volgeling van de duivel,” zei Bigbonkus.
Sindsdien leefde hij op vriendschappelijke voet met de duivel.
Op een dag maakten zij samen een lange wandeling.
Maar op een gegeven moment werd de duivel erg nerveus en plotseling was hij verdwenen. Nu zat daar aan de kant van de weg een monnik op een bankje zijn brevier te lezen en Bigbonkus vroeg hem of hij ook wist waarom de duivel zo plotsklaps op de vlucht geslagen was. “Dit pad is een pelgrimspad, ” legde de monnik uit “en een eindje verderop staat een bidkapelletje met daarin een groot crucifix, dat is een kruis met de beeltenis van de Christus, de Zoon van God die door zijn kruisdood de macht van satan en zijn rijk overwonnen heeft en daar wil de duivel liever niet aan herinnerd worden, daarom is hij op de vlucht geslagen.” “Daar is dus één die nog sterker is dan de duivel,” vroeg Bigbonkus? “Ja zeker, ” antwoordde de monnik “Hij heeft de macht van het kwade overwonnen.” “Dan wil ik een volgeling van Christus worden,” sprak Bigbonkus, “waar kan ik hem ontmoeten?” “Ga met de pelgrims op pad, dan zul je hem tegenkomen,” antwoordde de monnik. Toen Bigbonkus zijn weg vervolgde kwam hij een veerman tegen die de pelgrims over een grote rivier bracht. Bigbonkus vroeg de veerman of hij bij hem in dienst kon komen. De veerman zag wel iets in de reus en nam hem meteen aan. Het was een zeer stormachtige heiligenavond, toen zich een jongentje aanmeldde die Bigbonkus vroeg of hij naar de andere kant van de rivier gebracht kon worden. Bigbonkus vroeg het jongentje of hij het goed vond dat hij hem op de schouders zou nemen. Het jongentje stemde daar mee in. Hoewel de rivier erg onstuimig was en de golven bijna over zijn hoofd sloegen, bleef de reus op zijn staf leunend, boven water uitsteken. Maar toen hij zowat in het midden van de rivier aangekomen was, werd zijn lichte last hem zo zwaar dat hij maar amper vooruit kon komen. “U kunt niet verder, hè,” zei het jongentje. “Nee,” zei Bigbonkus, “wij zullen hier in de rivier moeten omkomen.” Toen zei de jongen: “Dan zal ík u naar de andere kant dragen.” Dat leek de reus onmogelijk. Plotseling ging de wind liggen, de rivier werd egaal en het jongentje droeg de reus moeiteloos naar de andere zijde van de rivier. Bigbonkus was hoogst verbaasd en vroeg het kind: “Wie ben jij toch, voor wie de wind en de golven gaan liggen?” Toen antwoordde het jongentje: “Ik ben het Christuskind wier geboortedag morgen gevierd zal worden. Ik ben niet op de wereld gekomen om gedragen te worden, maar om te dragen en mensen veilig naar de overkant te brengen. Toen zei Bigbonkus; “Voortaan zal ik Uw volgeling zijn. En het Christuskind doopte hem in de rivier en de reus koos zich “Christophorus” ofwel “Christusdrager” als nieuwe naam en als teken van het nieuwe leven, ging de staf van de reus uitbotten. In de loop der eeuwen hebben zich rondom deze legende veel verhalen gesponnen. In de middeleeuwen beschouwde men Christophorus als één van de meest begeerde noodhelpers. Men geloofde in die tijd dat wanneer men een blik op de Christophoor geworpen had, men die dag niet getroffen kon worden door een onverwachte dood. Daarom heeft men de muurschildering tegenover de zuidingang geplaatst zodat hij meteen bij het binnenkomen van de kerk in het oog viel. Jammer dat maar vaag een gedeelte van de mantel en de staf meer zichtbaar zijn.
In de St. Maartenskerk van Kollum is nog een duidelijke Christophoor te vinden. Chisthophorus is de patroon van de kerk van Roermond.
In het zuiden komt men vaak een beeltenis van de reus met het Christuskind op de schouder tegen in auto s. Vroeger had men de Christoffel reizen. Hij is in de loop der tijden (schuts)patroon geworden van veel beroepen en ondernemers. Veel te veel om op te noemen, maar laat ik er een paar noemen: zo is hij patroon van Amerika, beschermer van vestingwerken. Patroon van voerlui, lastdragers, schippers, reizigers en pelgrims. Patroon van atleten, van tuinders, groentehandelaren, schatzoekers, timmerlieden, hoedenmakers, schilders en boekbinders. Patroon van dokters en tegen ongevallen, pest en oogziektes, tegen droogte, hagel en onweer. Beschermer tegen elk gevaar en in het bijzonder tegen doodsgevaar etc, etc.

Doopregister

Van alle kinderen en volwassenen die in deze kerk zijn gedoopt zijn doopregisters bijgehouden. Het gaat om de periode 1772 tot en met 2002. Tijdens 230 jaar zijn er 1777 kinderen en 91 volwassenen in deze mooie kerk gedoopt.
In de periode van 1772 tot en met 1932 werden er per jaar ongeveer 10 kinderen gedoopt, daarna daalt het tot circa twee per jaar.

Een drietal bijzonderheden:

Het maximale aantal dopelingen uit één gezin is 11.

Auke Klazes de Jong, geboren te Rottevalle op 20 10 1853,
trouwde te Drachten op 22 03 1883 met Maria Elizabeth Wiebes Pool. In de periode 1883 –1902 werden de volgende kinderen gedoopt in N.H. kerk te Augustinusga:
Geeske, Klaas Hendrik, Hendrik, Klaaske, Hendrikje, Jan, Antje, Hermanus, Wiebe, Leentje, Johannes

Het maximale aantal dopelingen op één zondag is tien.

Op zondag 08-09-1895 werden er tien personen gedoopt.
Auke Klazes de Jong, acht van zijn kinderen en bovendien Hilkje Jans Bijker, geboren te Optwijzel 20-04-1848.

Predikanten.

Dertien predikanten die de N.H. gemeente Augustinusga hebben gediend hebben één of meerderen kinderen laten dopen.

Meer info ►Dopelingen Augustinitsjerke

Grafregister

Op één van de vele zerken, rondom de kerk staat het volgende: O mensch wie gij nu zijt Waren wij voor dezen, Die wij nu zijn Zult gij haast wezen.

Deze tekst sprak Deka Miedema aan en hij werd nieuwsgierig welke gegevens het kerkhof nog meer voor hem geheim hield. Hoeveel van deze mooie zerken zijn er de aflopen jaren wel niet verdwenen, omdat er nieuwe voor in de plaats kwamen. Na het in kaart brengen van het grafregister van Augustinusga (N.H.) is hij begonnen met de andere grafregisters van de gemeente Achtkarspelen.

De gegevens van Augustinusga bestrijkt een periode van 1886 tot en met 2004. Het aantal voorkomende personen in het grafregister is 1329.   Archief onderzoek heb ik gedaan in de gemeente Achtkarspelen. De grafteksten heb ik letterlijk overgenomen. De teksten zijn verkrijgbaar bij de Werkgroep Grafschriftenproject Nederland.

Alle gegevens zijn te vinden in verschillende boekwerkjes. Deze zijn in de kerk aanwezig.

Meer info ►Personen die begraven zijn op het kerkhof van de Augustinitskjerke.                                             

In de middeleeuwen waren er in deze kerk twee ingangen tegenover elkaar. Bij een begrafenis werd de overledene door de noorder ingang naar binnen gedragen en na de dienst en de bewieroking van de overledene, door de zuiddeur naar buiten gedragen. Dan werd de baar 3 keer onder het luiden van de klok de kerk rond gedragen om hierdoor de boze geesten op een verkeerd spoor te zetten en hen te verjagen. De overledene werd in gewijde aarde begraven. Een bepaalde streek was door de wijbisschop niet gewijd. Daar werden de excommuniceerden, rovers en ongedoopte kinderen begraven.

Bronnen
Dorpen aan de grens van Tom van der Meulen Geloven in monumenten
Open Monumentendag 2005 Noordoost-Friesland
Tsjerke-Ynfo van de PKN gemeente te Augusinusga
Aantekeningen van ds. L. Hilarides
Informatie van verzamelde krantenartikelen door Cees Dam
http://homepage.mac.com/ceesgmvdam/meijer/zaugustinusga.html

Augustinus	In de kerk is aanwezig
	Stencils met grafsymbolen
	Grafregisters Achtkarspelen
	Doopregister Augustinusga
	Plattegrond kerhof met grafnummers
	Grafteksten
	Oude kerkboeken
	Fietsroute
	Koffie, thee, fris en koek